Gelişim Dönemi Özellikleri
Değerli Velilerimiz..
Dönemin ikinci yazısında, çocuklarımızın gelişim dönemi özelliklerini kaleme almak istedik. Bazı zamanlarda acaba çocuğum bu davranışları neden gösteriyor, öyle sorular soruyor ki bazen cevap vermekte zorlanıyorum, inat etmeye başladığı zaman iletişim kurmakta güçlük çekiyorum gibi söylemlerle karşılaşıyoruz. Bu yazıda çocuklar hangi gelişim döneminden geçerler ve ebeveynler olarak nelere dikkat edilmesi gerekir, bu noktalara genel anlamda kısaca değinmek istedik.
Bilindiği gibi yaşamın 0-6 yaş aralığını kapsayan okulöncesi dönemi; bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelişimin hızlı bir şekilde gerçekleştiği, temel bilgi ve becerilerin kazanıldığı dönemdir. Büyüme, olgunlaşma ve öğrenmeyi içeren bu süreç; gelişimin hızlı olması, öğrenmenin %60-70’inin bu dönemde kazanılması ve kişilik temellerinin atılması açılarından oldukça önemlidir. Her çocuk bu süreçte gelişim basamaklarını, hiyerarşik sırayı takip ederek izler. Önceki yaşın doğası, bir sonraki yaşın gelişim sürecini belirler.
Hayatın ilk 5 yılı kritik (hassas) dönem diye adlandırılan bu dönem; fiziksel, duygusal, sosyal, cinsel ve ahlaki olarak farklı boyutlarda incelenir. Dolayısıyla bu dönem, çocuk gelişiminin bütün boyutları açısından son derece önemlidir. Bu dönemde fiziksel gelişime genel olarak baktığımızda; bu gelişim süreci çocukların fizyolojik yapısından gözlenen ve ölçümü diğer gelişim alanlarına göre daha kolay olan değişimleri içerir. Erkek çocukları kız çocuklara göre daha uzun ve ağır olurken; kız çocukları da erkeklere göre ince motor kas gelişimi açısından daha ileride olabilmektedir. Bu anlamda ebeveynlerin düğme ilikleme, makas kullanma gibi ince motor becerileri gerektiren işlerde başarıları kıyaslamamaları gerekmektedir. Aynı yaş grubunda ve cinsiyette olan çocuklar arasında bile bireysel farklılıklar gözlemlenebilmektedir. İnce ve kaba motor kapsamında temel hareket ve beceriler bu dönemde kazanılır. 5 yaş sonlarına doğru genel olarak bakıldığında çocukların büyük bir kısmı bağımsız olarak merdiven inip çıkabilir, kaygan zeminde dengeli bir şekilde kayabilir, kolaylıkla sıçrayıp atlayabilir. Psikomotor beceriler açısından bakıldığında da bu dönemde çocukların gözleri küçük nesnelere odaklanma açısından yeterli olgunluğa ulaşamadığından, el göz koordinasyonlarında yetersizlik gözlenebilir. Bu dönemde alınacak kitaplarda, yazı ve şekil açısından büyük olmasına dikkat edilerek seçim yapması önerilir.
Çocuğun dış dünyayı anlaması, tanıyabilmesi ve öğrenebilmesi bilişsel olarak birtakım becerilere sahip olmasını gerektirir. Olaylar arasında ilişki kurabilmesi ve öğrendiklerini kullanabilmesi zihinsel gelişim ile mümkündür. Bu alanda önemli bir araştırmacı olan Piaget’e göre çocuklar bu dönemde, 2-7 yaş aralığını kapsayan “İşlem öncesi dönem” olarak adlandırılan dönemdedir. Çocuklar bu dönemde çeşitli semboller kullanarak oyun ile kendilerini ifade ederler, cansız eşyaları canlı ve duyguları varmış gibi algılayarak oyunlarına dahil ederler. Bu dönem aynı zamanda hem sosyal ve dil gelişiminin hem de sezgisel olarak mantık kurallarının geliştiği dönemdir. Çocuklar cansız eşyaları canlı ve duyguları varmış gibi algılayarak oyunlarına dâhil ederler. Bebeğine yemek yedirmeye çalışabilir, elindeki sopayı at gibi kullanabilir, oyuncağına kızarak onunla konuşabilir. Bu noktada ebeveyn olarak oyuna dahil olabilir; çocuğun tanımladığı sosyal rollere bürünerek eşlikçi olabilirsiniz. Bu sayede çocuğun oyun yolu ile duygu ve düşüncelerine giden yolu keşfedebilirsiniz.
Benmerkezcilik bu dönemde oldukça önemli olan bir kavramdır. Çocuk kendini her şeyin merkezine koyar; kendi düşünüp hissettiğini, başkalarının da düşünüp hissettiğini zanneder. Kendisi dışındaki kişilerin bakış açılarını kabul edip anlayamaz. Bu durum “kibir” ya da “bencil olma” ile karıştırılmamalıdır. Çünkü çocuklar, başkalarının farklı düşüncelerini anlayabilecek zihinsel olgunluğa henüz ulaşamamıştır. Alanda önemli başka bir araştırmacı olan Erikson ise bu dönemi “Girişkenliğe karşı suçluluk” dönemi olarak adlandırır. Bu dönemde çocuk çevresini merak eder, araştırır; dil ve motor becerileri kapsamında daha çok etkileşim içerisindedir, girişkenlik eğilimi daha fazladır. Bu noktada ebeveynlerin bu durumu desteklemesi, çocuğun merakını etkili yollarla gidermesi ve yeni deneyimler yaşaması için cesaretlendirmesi oldukça önemlidir. Bu dönem aynı zamanda çocuğun cinsiyet olarak farkındalık yaşadığı bir süreçtir. Ebeveynlerin çocuğun bu konudaki sorularını uygun şekilde cevaplaması gerekmektedir; aksi durumda çocuğun girişimciliği engellenmiş olur ve çocuk bu konuda merak etmenin suç olduğunu düşünür.
Yaşam boyu sürecek olan gelişimin önemli bir kısmı, okul öncesi dönemde gerçekleşmektedir. Bu anlamda çocuklarımızın sağlıklı bir gelişim süreci deneyimleyebilmesi için ebeveyn desteği oldukça önemlidir. Çocukların bu dönemde gelişimsel olarak hangi basamakta oldukları, hangi gelişim alanlarında ne gibi özellikler sergiledikleri bilinmeli, ebeveyn tutum ve yaklaşımlarında bu husus mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Çocuklarımızın sağlıklı ve mutlu bir gelişim dönemi geçirmesini diliyoruz. Bu yolculukta sizinleyiz.. Sağlıkla
KAYNAKÇA
Erdem, M. ve Akman, Y. (2005). Gelişim ve öğrenme. Arkadaş Yayınevi.
Mümünoğlu, H. (2023). Okul öncesi dönem çocuklarının bakış açısı alma becerileri ve sosyal duygusal gelişimleri ile bağlanma biçimlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
Özden-Tunca, Ö. (2021). Ergenlerde internet bağımlılığının, okul öncesi dönem internet kullanımı, anne baba tutumları ve kişilik özellikleri açısından incelenmesi. Doktora Tezi, Arel Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
Yazgan-İnanç, B., Bilgin, M. ve Kılıç-Atıcı, M. (2005). Gelişim psikolojisi. Nobel Kitabevi.
Yeşilyaprak, B., Aydın, B., Can, G., Ersanlı, K., Külahoğlu, Ş., Öztürk, B., Bilge, F., Küçükkaragöz, H., Kısaç, İ., Korkmaz, İ., Bilgin, M. ve Uçar, E. (Ed). (2023). Eğitim psikolojisi. Binnur Yeşilyaprak. Pegem Akademi Yayıncılık.
Kaynak: Çeşitli Kaynaklar